Tekst będzie jeszcze NA PEWNO edytowany. Jak mi się będzie chciało to lektury opiszę jeszcze ;)

RENESANS



Kolebką odrodzenia były Włochy. Miasta włoskie w XIV wieku dzięki dogodnemu położeniu prowadziły ożywioną działalność handlową ze Wschodem i Zachodem. Szybko osiągnęły wyraźny wzrost gospodarczy. Prym wśród nich wiodła Florencja, która za rządów Medyceuszów stałą się stolicą kulturalną Włoch. Zgromadzony majątek pozwolił mieszczanom na zapoznanie się z dorobkiem kulturalnym Europy. Zapragnęli otaczać się pięknem i korzystać z wartości doczesnych. Pojawieniu się nowych nurtów sprzyjał także kryzys papiestwa, które od pontyfikatu Klemensa V (początek XIV wieku) przeniosło się do Awinionu.
Nowy nurt nazwano renesansem, tym samym podkreślając odrodzenie kultury, sztuki i myśli starożytnej. Polska nazwa „odrodzenie” jest tłumaczeniem francuskiego słowa renaissance (re - „na nowo”, la naissance - „narodziny).

CZAS TRWANIA
Istnieją różne propozycje periodyzacji renesansu. Badacze są zgodni, że epoka rozpoczęła się we Włoszech w połowie XIV wieku i trwała tam do końca wieku XVI, w Polsce zaś od końca XV wieku do początku wieku XVII. Różnice pojawiają się w datach wymienianych jako daty graniczne.
Najczęściej za koniec średniowiecza, a tym samym za początek renesansu w Europie, przyjmuje się wynalezienie druku przez Jana Gutenberga (ok. 1450 r.) lub odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492 r.). Renesans miał trwać do końca XVI wieku. Niektórzy przyjmują za datę końcową sobór w Trydencie (1545-1563), który zapoczątkował reformę Kościoła i kontrreformację. XVI wiek przyniósł wiele ważnych wydarzeń. Na pewno należy do nich wystąpienie Marcina Lutra w 1517 roku i konsekwencje tego wydarzenie – reformacja. To także czas rozwoju nauki – wynalazki Leonarda da Vinci, publikacja Mikołaja Kopernika, odkrycia Galileusza.
Renesans to także epoka wielkich odkryć geograficznych. Likwidacja Królestwa Jerozolimskiego i upadek Bizancjum spowodowały odcięcie Europy od Dalekiego Wschodu. Żeglarze hiszpańscy i portugalscy pokonali jednak tę przeszkodę. Znaleźli nowe, morskie drogi. W 1492 roku Krzysztof Kolumb dopłynął do Ameryki, przekonany, że odkrył nową drogę do Indii. W 1497 roku została odkryta prawdziwa droga morska do Indii, a w latach 1519-1521 statki opłynęły kulę ziemską.
Polski renesans możemy podzielić na trzy etapy: wczesny, dojrzały i schyłkowy. Początki epoki widoczne są już pod koniec XV wieku, a zwiastują je humaniści: Filippo Buonaccorsi (Kallimach) i Konrad Celtis. Za datę początkową często uznaje się opublikowanie „Krótkiej rozprawy” Mikołaja Reja (1543 r.) i publikację „O obrotach sfer niebieskich” Mikołaja Kopernika (1545 r.). Szczytowy okres renesansu w Polsce przypada na lata życia Jana Kochanowskiego (1530-1584). Okres schyłkowy to początek XVII wieku. Datą graniczną może być wydanie „Rytmów” Mikołaja Sępa Szarzyńskiego (1601 r.) lub śmierć Szymona Szymonowicza (1629 r.). W tym czasie wygasła dynastia Jagiellonów i odbyła się pierwsza wolna elekcja (1573 r.).

ŚWIATOPOGLĄD
Głównym hasłem epoki stała się myśl Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce (Homo sum et nihili humani a me alienum esse puto)”. Zgodnie ze światopoglądem epoki to właśnie człowiek znalazł się w centrum zainteresowania. Pogląd ten nazywamy antropocentryzmem. Prądem epoki, który skupiał się na człowieku i jego sprawach, był humanizm. Spowodował on badania kultury starożytnej Grecji i Rzymu. Prawdziwy humanista musiał być człowiekiem wykształconym, wszechstronnym, znać nie tylko język narodowy ale także łacinę i grekę., by mógł w oryginale czytać dzieła starożytnych. Jednym z najwybitniejszych myślicieli humanistów był Erazm z Rotterdamu. Twierdził, że człowiek jest dobry, a zło wynika z niewiedzy. Propagował ideę irenizmu. Swe myśli zawarł w dziele „Pochwała głupoty” (1511 rok). Kontrowersyjnym myślicielem okazał się Niccolo Machiavelli. W dziele „Książę” (1532 rok) przedstawił pogląd na temat metod działania władzy. Twierdził on, że „cel uświęca środki”, w sprawach ważnych uprawnione jest sięganie po podstęp, oszustwo, „trzeba być lisem i lwem”. Inaczej do spraw państwa podchodził Tomasz Morus. W dziele „Utopia” (1516 rok) przedstawił idealny wzór państwa, w którym panuje zgoda i równość.
Ruchem społeczno-religijnym, który odcisnął piętno na epoce, była reformacja. Zapoczątkował ją Marcin Luter, przybijając 95 tez na kościele w Wittenberdze w 1517 roku. Wystąpił przeciwko sprzedaży odpustów – nie zgadzał się z tym, że zbawienie można kupić. Jego wystąpienie spotkało się z żywą reakcją – doszło do walk religijnych. Wystąpienie Marcina Lutra przyczyniło się do rozpadu Kościoła i powstania odłamów protestanckich: luteranizmu, kalwinizmu i anglikanizmu. Ruch reformacyjny przyczynił się do rozwoju języków narodowych – Marcin Luter przetłumaczył Biblię na język niemiecki i postulował odprawianie nabożeństw w językach narodowych. Za jego przykładem poszły inne państwa.
Reformacja w Polsce przebiegała w sposób demokratyczny – nie było wojen religijnych, a Polska stała się schronieniem dla prześladowanych na tle religijnym. Mieszczaństwo przechodziło na luteranizm, szlachta na kalwinizm. Wyjątek stanowili arianie – bracia polscy. Głosili oni surowe zasady moralne i propagowali radykalne hasła społeczne, m.in. sprzeciwiali się karze śmierci i służbie wojskowej, krytykowali poddaństwo chłopów. Ich radykalne stanowisko spotkało się z niechęcią szlachty i w okresie kontrreformacji zostali wygnani z kraju.

OSIĄGNIĘCIA
Architektura, rzeźba, malarstwo renesansu nie mają sobie równych. Panuje w nich harmonia, umiar i równowaga, odwołują się do antycznych wzorców, są blisko człowieka (klasycyzm renesansowy). Budowle pełne światła, przestronne, ozdobione kolumnami i freskami współgrają z otoczeniem, rzeźba zwraca uwagę na piękno ludzkiego ciała. Wyraźnie widać w architekturze i rzeźbie zależność od antycznych, głównie rzymskich, wzorców. Bardziej samodzielne jest malarstwo, które odkrywa wciąż nowe możliwości i techniki. Najwybitniejsi przedstawiciele kultury odrodzenia to:

Leonardo da Vinci (1452-1519) – włoski malarz, rysownik, rzeźbiarz, lekarz, astronom, matematyk, konstruktor, wynalazca – człowiek wszechstronny i genialny. Autor dzieł: „Ostatnia wieczerza”, „Mona Lisa”, „Dama z łasiczką”;

Michał Anioł Buonarroti (1475-1564) – włoski rzeźbiarz, malarz, architekt, poeta. Autor rzeźb: „Pieta”, „Dawid”, „Mojżesz”, fresków w kaplicy sykstyńskiej – Sąd Ostateczny, projektodawca kaplicy Medyceuszy;

Tycjan (ok. 1485 lub 1488-1576) – włoski malarz, portrecista, przedstawiał tematykę sakralną („Wniebowzięcie”) i mitologiczną („Wenus z Urbino”);

Rafael Santi (1483-1520) – włoski malarz, zasłynął jako portrecista Madonny („Madonna Sykstyńska”), autor „Szkoły ateńskiej”.

Albrecht Durer (1471-1528) – niemiecki  malarz, grafik, rytownik, podejmujący tematy apokaliptyczne.

Sztukę renesansu w Polsce reprezentuje przede wszystkim Zamek Królewski na Wawelu, Sukiennice krakowskie i zabudowa Zamościa.

POJĘCIA
Antropocentryzm – pogląd sytuujący człowieka i jego sprawy w centrum zainteresowania.

Humanizm (łac. humanus- „ludzki”) - ruch umysłowy zmierzający do odrodzenia myśli antycznej; światopogląd renesansu stawiający w centrum zainteresowania człowieka, jego potrzeby, myśli i działania. Prawdziwy humanista to człowiek wykształcony, wszechstronny, znający języki obce (szczególnie grekę i łacinę) oraz dorobek kulturalny antyku.

Irenizm – kierunek dążący do utrwalenia pokoju, pomiędzy różnymi grupami wyznaniowymi, otwartość, życzliwość, nastawienie na porozumienie. Tę ideę propagował Erazm z Roterdamu.

Klasycyzm renesansowy -  prąd artystyczny czerpiący z wzorów antycznych – greckich i rzymskich. Cechy: jasność i czystość, prostota i umiar, harmonia, prawdopodobieństwo (mimetyzm -  naśladowanie rzeczywistości – kategoria estetyczna wywodząca się z antyku).

Makiawelizm – postawa, według której „cel uświęca środki”, doktryna dotycząca metod sprawowania władzy, według której wartością nadrzędną jest dobro państwa, dla niego można sięgnąć po niegodne metody, nawet zdradę i zbrodnię.

Motyw sokoła -  chwyt kompozycyjny zaczerpnięty z noweli Boccaccia „Sokół”, polegający na tym, że tytułowy, pozornie nieważny przedmiot staję się kluczowy i odmienia bieg akcji.

Petrarkizm – odwoływanie się poetów do stylu wypowiedzi Francesca Petrarki, a szczególnie używanie środków stylistycznych (antyteza, kontrast) charakterystycznych dla „Sonetów do Laury”, służących do podkreślania subtelnych uczuć i emocji.

Predestynacja - Nieodwracalność losu, przeznaczenie; pogląd o przeznaczeniu człowieka, odgórnie nadanym przez Boga (pośmiertne losy człowieka są ustalone jeszcze za jego życia)

Reformacja – ruch społeczno-religijny zapoczątkowany przez Marcina Lutra, który przyczynił się do rozbicia jedności Kościoła i powstania nowych odłamów religijnych.

Utopia – nierealna wizja krainy wiecznego szczęścia, w której panuje równość, sprawiedliwość, wszyscy są zadowoleni, nie ma zła, przemocy i nędzy. Nazwę tą wprowadził Tomasz Morus.

Mimetyzm – kategoria estetyczna wywodząca się z antyku, zasada prawdopodobieństwa, według której sztuka powinna naśladować rzeczywistość.